Często trafiają do mnie do gabinetu małe dzieci z autyzmem, które są bezpośrednio po diagnozie lub na początku terapii. Na ogół nie posługują się mową ani jej nie rozumieją, nie potrafią komunikować o swoich potrzebach. Bywa tak że nie podejmują najprostszych aktywności związanych z układaniem, budowaniem czy naśladowaniem. Część dzieci zachowuje się biernie, inne są trudne do okiełznania – biegają po gabinecie, biorą zabawki, żeby po chwili je wyrzucić, inne z kolei reagują silnym protestem na nowe otoczenie – krzyczą, płaczą, prowadzą rodziców do drzwi. Chociaż na ogół są w gabinecie z rodzicami, nie wiedzą co je czeka. Niekiedy mają też negatywne doświadczenia związane z zajęciami terapeutycznymi.
Możemy sobie wyobrazić jak stresujące jest pojawienie się w nowym otoczeniu dla dziecka które nie rozumie mowy , nie rozumie sytuacji, w której się znajduje, ma problemy z przetwarzaniem bodźców sensorycznych. Odbiór bodźców sensorycznych dzieci z ASD również różni się od odbioru dziecka neurotypowego – niektóre bodźce trudno im zignorować lub wyselekcjonować z nadmiaru bodźców informacje istotne - może to znacznie wpływać na ich obraz świata. Zawsze w takiej sytuacji wyobrażam sobie, jakbym czuła się w obcym kulturowo kraju, nie rozumiejąc języka, nie mając umiejętności odczytywania gestów czy mimiki, które zrekompensowałyby brak rozumienia mowy. Tak mogą się czuć nasze dzieci z ASD. Jak pokazują badania naukowe, osoby z autyzmem wykazują ogólnie wyższy poziom pobudzenia układu anatomicznego – czyli mówiąc najprościej, są w ciągłym stresie.
Dlatego dzieci z autyzmem dobrze czują się w otoczeniu dla nich przewidywalnym i w schematach – nie oznacza to, ze powinniśmy je pielęgnować, bo przecież nasze życie opiera się nie tylko na schematach, ale również na zmianie – jednak na początku terapii można je wykorzystać w taki sposób, aby dziecko poczuło się komfortowo. Możliwość przewidzenia, co nastąpi daje dziecku poczucie bezpieczeństwa.
W jaki sposób możemy pomóc dzieciom z ASD na początku terapii?
Pomocne będzie zastosowanie zasady strukturalizacji na zajęciach.
Strukturalizacja może dotyczyć czasu, przestrzeni lub czynności. Najprościej zrobić to układając jasną i powtarzalną strukturę zajęć:
- zajęcia rozpoczynać i kończyć w taki sam sposób – przywitanie, zabawa rozwijająca komunikację, wizualnie przedstawiona ilość zadań, zabawa na pożegnanie, pożegnanie;
- zabawy na początku mogą mają określony schemat – z biegiem czasu wprowadzimy zmiany w tych schematach , a tym samym stworzymy dzieciom przestrzeń do zachowań komunikacyjnych;
- przygotować dla dziecka zestaw pomocy do zajęć umieszczony na półce – po skończeniu każdego zadania dziecko odkłada je do kosza. Pusta półka oznacza – koniec, idę do domu;
- na początku warto wykorzystać zadania, które mają wyraźny koniec, np: ułożenie układanki, dopasowanie elementów, nazwanie obrazków w książeczce;
Na początku powinny to być zadania atrakcyjne . Mogą to być zadania proste dla dziecka – wartością nadrzędną będzie tu nawiązanie współpracy z maluchem, pobudzenie jego motywacji, sprawienie aby poczuło się komfortowo i bezpiecznie.
- można podzielić przestrzeń na przeznaczoną do „pracy” i zabawy;
- w każdym koszyku lub segregatorze z zadaniem można umieścić zabawkę lub książeczkę, którą dziecko lubi (u dzieci wyżej funkcjonujących zdjęcie zabawki lub aktywności). Otrzymuje ją po zrobieniu zadania;
- jeśli mamy zadania, przy których dziecku trudno jest przewidzieć, kiedy nastąpi koniec możemy wprowadzić prosty system motywacyjny , np. za każdą próbę lub wykonanie zadania dziecko dostaje słoneczko, autko itp – kiedy dziecko zbierze określoną ilość, dostanie czytelny sygnał mówiący o zakończeniu zadania;
- dla dzieci wyżej funkcjonujących stworzyć plan pracy w oparciu o obrazki lub dostępne aplikacje.
Takie systemy możemy również wykorzystać później do wprowadzania zmian lub zwiększania decyzyjności dziecka – dziecko samo układa kolejność zadań lub proponuje swoje aktywności.
Strukturalizacja zapewnia dzieciom poczucie bezpieczeństwa, daje możliwość przewidzenia, co nastąpi, zapewnia „miękki” start w terapii.
